Wyobraź sobie podróż XVIII-wiecznego króla – orszak konny, wozy, straż przyboczna i sam monarcha zmierzający z Drezna do Warszawy. W samym sercu tej trasy znajdowało się Kutno, a w nim wyjątkowy przystanek – Pałac Saski. Nie był to zwykły budynek – to królewski pałac pocztowy, miejsce odpoczynku dla Augusta III Sasa i jego świty. Zbudowany w 1750 roku, stanowił unikatowe połączenie eleganckiej rezydencji i funkcjonalnego zajazdu.

Pałac Saski – zbudowany za 6 tysięcy talarów i dziś odnowiony za 36 milionów złotych – jest najcenniejszym symbolem Kutna i jego przeszłości.

Ten drewniany budynek z charakterystyczną konstrukcją szkieletową, w której widoczne były belki i wypełnienia z gliny lub cegły, to dziś najstarszy zabytek Kutna i jedyny w Polsce zachowany pałac pocztowy wzniesiony z polecenia Augusta III w czasach unii polsko-saskiej. Był symbolem królewskiej obecności na trasie Drezno–Warszawa i ważnym punktem komunikacyjnym epoki.

W połowie XVIII wieku Kutno zyskało na znaczeniu, jako punkt na nowym trakcie pocztowym łączącym Drezno z Warszawą. Stało się to w 1749 roku, gdy król August III zdecydował o zmianie dotychczasowej trasy. Zamiast prowadzić przez Wrocław, Wieruszów, Widawę, Piotrków, Ujazd i Rawę, nowy szlak przebiegał przez Kargową i Poznań, a dalej – średniowiecznym traktem – właśnie przez Kutno.

Nowa droga miała przede wszystkim skrócić czas przejazdu przez obce terytoria, które znajdowały się poza granicami Saksonii i Rzeczypospolitej, co ułatwiało logistykę podróży królewskich i przesyłanie poczty. Dzięki temu Kutno stało się ważnym przystankiem na trasie między Dreznem a Warszawą – i to właśnie tutaj król zdecydował się wznieść pałac pocztowy.

– Pałac Saski był nie tylko miejscem dla króla, ale też ważnym przystankiem dla kurierów, którzy przewozili królewską korespondencję między Warszawą a Dreznem. Przez Kutno przebiegały też szlaki handlowe, m.in. dawny Szlak Bursztynowy, więc zatrzymywali się tu kupcy, urzędnicy, a nawet artyści w podróży. To było miejsce tętniące życiem, pełne informacji, ruchu i kultury – mówi Sebastian Tadeusiak, przewodnik po pałacu.

Z okresem wojen napoleońskich wiąże się szczególny epizod w dziejach Pałacu Saskiego – pobyt cesarza Napoleona Bonaparte, który zatrzymał się w Kutnie 11 grudnia 1812 roku podczas odwrotu z tragicznej wyprawy na Rosję. Towarzyszył mu marszałek Armand de Caulaincourt. Przyczyną postoju było uszkodzenie sań, którymi podróżował. Podczas krótkiego pobytu Napoleon został ugoszczony obiadem w pałacu i – jak głosi lokalna tradycja – opuścił miasto pod wrażeniem serdeczności oraz gościnności żony ówczesnego podprefekta.

To krótkie, ale znaczące wydarzenie mocno zapisało się w pamięci mieszkańców. Jeszcze w okresie międzywojennym pałac bywał nazywany przez kutnian „domem napoleońskim” lub „francuskim domem”, co świadczy o trwałości tego historycznego wspomnienia w lokalnej tradycji.

W czasie II wojny światowej pałac został częściowo zniszczony przez niemieckich okupantów. Celowo doprowadzono do rozbiórki części budynku – Niemcy planowali, bowiem przebudowę miasta zgodnie z własną wizją i ideologią. Elementy o polskim lub królewskim charakterze były systematycznie usuwane, by zatrzeć ślady polskiej tożsamości i historii. To była część szerszej akcji germanizacji terenów okupowanych.

Po wojnie pałac stopniowo podupadał. Przez lata wykorzystywany był w celach komercyjnych – mieściły się tam sklepy i punkty usługowe. Kolejny dramat przyszedł w 2003 roku, kiedy obiekt został niemal doszczętnie zniszczony przez pożar. Wydawało się, że to ostateczny cios w jego ponad 250-letnią historię.

Ale Kutno postanowiło ocalić swój królewski skarb. Miasto wykupiło ruiny pałacu i rozpoczęło pieczołowitą rewitalizację. Dzięki badaniom archeologicznym, dokumentom historycznym i ogromnemu zaangażowaniu specjalistów udało się odtworzyć wygląd pałacu i przywrócić mu dawny blask.

Dziś odnowiony Pałac Saski w Kutnie mieści nowoczesne muzeum, które opowiada historię regionu, czasy unii polsko-saskiej oraz losy samego pałacu.

To tu przeszłość spotyka się z teraźniejszością. Wystawy, lekcje muzealne, warsztaty i wydarzenia kulturalne ożywiają bogatą historię miejsca. Jednym z najciekawszych projektów jest „Wielki Test z Historii Kutna”, który angażuje lokalną społeczność w odkrywanie dziejów miasta.

Dzięki połączeniu pasji, wiedzy i nowoczesnej formy, Pałac Saski stał się jednym z najważniejszych punktów na turystycznej mapie Kutna. To nie tylko zabytek – to świadek burzliwej historii Polski, symbol wielokulturowego dziedzictwa i przykład tego, że przeszłość można ocalić i opowiadać na nowo.

Zdjęcia: Urząd Marszałkowski Województwa Łódzkiego