Prawo podatkowe obecne jest w życiu każdego z nas na co dzień. Jednak nie każdy zdaje sobie sprawę, jak ogromny wpływ ma ono na nasze wydatki i zarobki. Wiele osób uważa podatki za bardzo skomplikowane i nawet nie próbuje ich zrozumieć.
Jest to poważny błąd, ponieważ skazują się one na niewiedzę w jednej z najczęściej dotykających każdego obywatela dziedzin prawa. Jeśli jednak Ty nie chcesz należeć do tej części społeczeństwa i jesteś zainteresowany poznaniem podstawowych pojęć prawa podatkowego, mamy dla Ciebie garść wiedzy.
Z tego artykułu dowiesz się między innymi kim jest podatnik w sensie formalnym i materialnym, czym jest przedmiot opodatkowania oraz jego podstawa oraz czym różni się progresja podatkowa od regresji.
Nie ma jednej, ogólnej koncepcji zdolności podmiotowej podatnika. Podmiotowość wyznacza w każdym podatku jego konstrukcja prawna, określająca uprawnienia i obowiązki podatnika. Oznacza to, że w każdym z rodzajów podatku istnieje odrębny krąg podatników zobowiązanych do realizacji podatków.
Zdolność cywilnoprawna nie jest warunkiem podmiotowości podatkowej. Podmiotowość w aspekcie normatywnym polega na wskazaniu w sposób generalny grup podmiotów, na których dany podatek nakłada obowiązek podatkowy.
Nie wystarczy jednak określenie, że dany podmiot jest podatnikiem. Konieczne jest wskazanie, że może on znaleźć się w sytuacji będącej przedmiotem opodatkowania, co jest charakterystyczne właśnie dla prawa podatkowego.
Podatnikiem stajemy się wówczas, gdy aktualizuje się zdarzenie objęte hipotezą normy prawnej wskazanej w normie opodatkowania może być to przykładowo nabycie majątku czy sprzedaż towarów.
Krąg podatników w sposób generalny wskazuje, że mogą być nimi osoby fizyczne, osoby prawne, jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, a także inne podmioty (m.in. podatkowa grupa kapitałowa).
Podatnikiem w sensie formalnym jest podmiot wskazany przez ustawę podatkową. Jednakże należy go odróżnić od podatnika w sensie materialnym. Zdarza się bowiem, że rzeczywistym podatnikiem jest podmiot niewskazany w ustawie podatkowej. Żeby móc w pełni zrozumieć te zawiłości potrzebna jest wiedza z zakresu prawa, finansów i rachunkowości.
Ten rzeczywisty podmiot ponosi ekonomiczny ciężar zapłaty podatku. Dlatego też mówimy o nim, że jest podatnikiem w znaczeniu materialnym. Zwłaszcza w podatku akcyzowym oraz VAT, ale także w podatkach bezpośrednich, w których sprzedawca przenosi ciężar podatku na konsumenta.
To określone prawem zdarzenia bądź czynności, które aktualizują powstanie obowiązku podatkowego. Ujmowane jest to najczęściej w sposób w ustawie następująco: „Przedmiotem opodatkowania jest…”, „Opodatkowaniu podlega…”.
Oczywiście zdarzenia i czynności te ujęte są generalnie. Mogą mieć charakter jednorazowy (np. nabycie spadku – majątku) albo charakter ciągły (np. dochody z określonego rodzaju źródeł dochodowych).
Jest nią określona wielkość lub wartość przedmiotu opodatkowania, od której oblicza się należną kwotę podatku – ilościowo bądź jakościowo skonkretyzowaną – np. powierzchnia nieruchomości czy wartość nabytego majątku.
Jest to ilościowe określenie wysokości podatku w zależności od podstawy opodatkowania. Dzielą się na kwotowe i procentowe. O stawce kwotowej mówimy wówczas, gdy podstawa opodatkowania – czyli wielkość, od której oblicza się wysokość zobowiązania – ma charakter niepieniężny.
Przykładowo może być ona wyrażona w metrach kwadratowych powierzchni budynków. W takim przypadku stawka kwotowa określa kwotę podatku przypadającą od jednej jednostki podstawy opodatkowania, np. 20 zł/1 m2 powierzchni użytkowej.
Stawki procentowe obliczamy natomiast od podstaw wyrażonych w kwotach pieniężnych. Dzielimy je dalej na stawki stałe oraz stawki zmienne.
Stawka stała zachowuje zawsze tę samą relację pomiędzy stawką a podstawą opodatkowania. Oznacza to, że stawka podatku jest niezmienna pomimo tego, że zmienia się podstawa opodatkowania. Tak określa się stawkę proporcjonalną.
W aspekcie podatkowym ma to następujące znaczenie: kwota podatku wzrasta albo maleje w zależności od tego, jak kształtuje się podstawa podatku, ale zawsze jest to ten sam procent np. 19% od dochodów uzyskiwanych przez przedsiębiorców.
Stawka zmienna, jak sama nazwa wskazuje, może wzrastać lub maleć. Układ stawek zmiennych nazywamy taryfą podatkową. Wśród stawek zmiennych natomiast wyróżniamy stawki progresywne z podziałem na progresję globalną i progresję szczeblową, stawki regresywne oraz stawki degresywne.
Żeby mieć pewność, jakie rodzaje działalności oraz jakie zdarzenia związane są z określoną stawką należy dokładnie zgłębić normy prawa podatkowego lub skonsultować się z ekspertem. Przydatną wiedzę można również nabyć samemu podczas kursu księgowości online czy szkolenia stacjonarnego.
Mianem progresji globalnej określamy sytuację, w której w miarę wzrostu dochodów wzrasta stawka opodatkowania, a do całej podstawy opodatkowania stosuje się wyłącznie jedną stawkę podatku. Układ stawek progresji globalnej przebiega zazwyczaj bardzo ostro.
Progresja globalna staje się zatem synonimem polityki fiskalnej, a podatnik ryzykuje, gdyż nawet niewielki wzrost podstawy niejako przenosi go do innego przedziału i zwiększa drastycznie kwotę należnego podatku.
Te nieprawidłowości eliminuje nieco progresja szczeblowa, choć i ona może prowadzić do nieuzasadnionych obciążeń fiskalnych. W tym układzie zwiększony podatek doliczany jest do nadwyżki ponad kwotę stanowiącą granicę dla podstawy w poprzednim szczeblu.
Regresja oraz degresja podatkowa nie są obecnie stosowane, choć warto wiedzieć, jak funkcjonują. I tak stawka regresywna oznacza, że w miarę wzrostu podstawy opodatkowania maleje stawka podatku. Natomiast stawka degresywna oznacza, że w miarę spadku podstawy opodatkowania maleje stawka podatku.
Ponadto możemy mieć do czynienia jeszcze z formą ryczałtową, która oznacza, że określony rodzaj działalności gospodarczej (po spełnieniu szczególnych warunków) jest opodatkowany w formie stałej kwoty niezależnie od dochodu i przychodu.
W Polsce takie formy opodatkowania to przykładowo karta podatkowa czy ryczałt umowny. Jeśli podatnik wykracza poza standardy prawne (wspomniane wyżej szczególne warunki), to sankcją jest utrata prawa do opodatkowania na zasadach ryczałtu i obowiązek rozliczania się na zasadach ogólnych.
