Trzeciego dnia Festiwalu Szaloma Asza miałam możliwość uczestniczyć w spotkaniu z Yosefem Kutnerem, zorganizowanym przez Miejską i Powiatową Bibliotekę Publiczną w Kutnie. Yosef Kutner, na co dzień mieszkający w Izraelu, opowiedział nam, mieszkańcom Kutna,  o nieznanych faktach z historii cmentarza żydowskiego w Kutnie.

 Podczas tłumaczenia Księgi Pamięci Kutna na język angielski członkowie Grupy zwrócili uwagę na  niezwykle istotne wspomnienia w niej zawarte, związane z cmentarzem żydowskim. Opisano w nich egzekucje wykonywane przez niemieckich nazistów na więźniach getta w Kutnie. Według opisu w Księdze,  zamordowano i pochowano w masowym grobie na cmentarzu żydowskim w Kutnie, ponad tysiąc osób. Zeznania  świadków, jakie znajdują się w Instytucie Pamięci Narodowej potwierdzają fakt, że Niemcy wykonywali  egzekucje na więźniach żydowskich z  getta na cmentarzu kutnowskim, od kilkunastu do kilkudziesięciu osób na raz. Ogromnie tragicznym wydarzeniem jest  mord na taką skalę.

Jewish Kutno Group przeanalizowała  te informacje, przeanalizowała także stan powierzchni cmentarza na przestrzeni lat od czasów przedwojennych do powojennych  na podstawie zdjęć lotniczych i planuje przeprowadzić badania terenu cmentarza georadarem, by potwierdzić informacje zawarte  w Księdze oraz własne wnioski. Niestety, od ponad 20 lat trwają prace Komisji Regulacyjnej w Warszawie, mające na celu ustalenie właściciela cmentarza żydowskiego w Kutnie…, a bez ustalonego właściciela tego terenu nie można rozpocząć żadnych prac na cmentarzu.

Yosef Kutner opowiedział też o konieczności ogrodzenia cmentarza, by nie narażać go dalej na profanację. Mieszkańcy pobliskiego osiedla chodzą tam na spacer z psami, by te załatwiły tam swoje potrzeby fizjologiczne…

Na zaproszenie Yosefa Kutnera w spotkaniu uczestniczył także Krzysztof Bielawski  z Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, który jest specjalistą z zakresu wiedzy o cmentarzach żydowskich w Polsce. Jego publikacja pt. „Zagłada cmentarzy żydowskich”  zawiera niezwykle cenne informacje na temat losów żydowskich nekropolii  w Polsce. Zapytany podczas dyskusji, po prelekcji  Yosefa Kutnera, opowiedział o zasadach, jakie obowiązują  na cmentarzach żydowskich.

Można by spytać, dlaczego Yosef Kutner, człowiek mieszkający tak daleko od Kutna ma tyle wiadomości o Kutnie, jego historii i jego mieszkańcach… Rodzina Yosefa Kutnera przez ponad 200 lat mieszkała w naszym mieście. On sam zaś, po raz pierwszy odwiedził  Kutno w 2022 roku. Ale od kilkunastu lat zajmuje się dziejami naszego miasta i społeczności żydowskiej w Kutnie. Założył stronę internetową o żydowskim Kutnie  http://jewish.kutno.free.fr/

Założył także nieformalną grupę Jewish Kutno Group, która przez ponad rok pracowała społecznie, by komputerowo poskładać i dopasować do siebie fragmenty macew z kutnowskiego cmentarza żydowskiego. Następnie odczytała napisy na macewach sporządzone w języku jidysz i hebrajskim i przetłumaczyła je na język angielski. W 2022 roku  Grupa wydała publikację z fotografiami macew z kutnowskiej nekropolii.

Piszę o tym wszystkim, bo widok cmentarza żydowskiego (wpisanego do Rejestru Zabytków Województwa Łódzkiego)  i to co się tam dzieje,  jest  trudny do zaakceptowania.

Bożena Gajewska (Regionalistka, Aktywistka w Sieci Forum Dialogu, Społeczny Opiekun Zabytków).